Apabila berbicara mengenai cereka sains, ramai yang membayangkan latar yang unik seperti di angkasa raya mahupun pada masa depan yang penuh kemungkinan. Paparan latar sebegini dikuatkan dengan imej-imej teknologi baru yang lebih canggih dan sempurna berbanding sedia ada. Pembinaan latar ini merupakan elemen penting bagi menyampaikan idea dan muatan cerita dari aspek sains dan teknologi.

Dalam usaha membina latar dan watak-watak dalam sesuatu cerita, persoalan etika boleh diadunkan sebagai penggerak sesebuah cerita SaiFai. Persoalan etika yang dimaksudkan di sini bukanlah etika penulisan yang difahami oleh sesetengah penulis. Kekeliruan ini banyak berlaku disebabkan kepentingan dan kefahaman tertentu di pihak editor, selain daripada penggarisan kriteria sayembara yang umum mengenai etika tanpa huraian dan penjelasan lanjut.

Persoalan etika yang cuba penulis ketengahkan ialah persoalan etika sains, melibatkan interaksi antara watak-watak ahli sains dengan subjek kajiannya dan alam sekeliling. Justeru, persoalan etika ini mampu menjadi elemen utama dalam menjawab 1001 persoalan “what if?“ yang terkandung dalam sesebuah cerita SaiFai.

Bagi mencapai maksud ini, penulis cerita SaiFai perlu memahami watak dan cara kerja golongan yang dikatakan sebagai ahli sains. Berdasarkan penelitian peribadi penulis, penulis cerita SaiFai tempatan sering memaparkan watak-watak ahli sains yang berlatar belakang profesional, seperti doktor, pengkaji sains dan jurutera. Walaupun gambaran ini merupakan watak yang diterima umum, olahan cerita SaiFai akan tersudut ke ruang-ruang terhad seperti hospital, makmal kajian dan persekitaran kerja si jurutera. Apakah profesion tertentu, misalnya nelayan dan petani yang punya pengetahuan luas dalam bidang masing-masing, tidak bolehkah dipaparkan sebagai watak yang bersifat objektif dan punyai rasa ingin tahu mendalam? Contoh yang diberikan itu merupakan watak-watak yang sinonim dalam kehidupan masyarakat Malaysia, terutamanya penduduk luar bandar.

Selain daripada memahami cara kerja watak “ahli sains” yang ingin diketengahkan, penulis juga perlu melihat skop dan lapangan kerja watak terbabit. Ahli sains tidak sekadar berkitar dalam ruang universiti dan makmal semata-mata.

Satu contoh yang boleh dipuji, watak penyelidik bidang kejuruteraan dan bidang teknologi pertanian perlu turun ke ladang bagi menyelesaikan satu kes berunsurkan jenayah dalam novel Kronikel Etanol karya Hafizul Osman. Terdapat idea yang menarik mengenai fahaman environmentalisme dalam novel ini yang berpotensi untuk penulis mengembangkannya pada masa depan.

Di samping itu, watak ahli sains daripada pelbagai bidang boleh dipertemukan dalam satu cerita. Pertemuan watak-watak ahli sains ini memberikan pelbagai pandangan dan kupasan baru terhadap satu isu sains dan teknologi yang sedang dihuraikan dalam naratif berkenaan.

Antara novel yang berjaya membawa pendekatan ini ialah novel Transgenik Sifar karya Sri Rahayu Mohd Yusop, yang mempertemukan watak ahli psikologi, ahli genetik dan jurutera dalam satu aliran cerita. Isu yang sedang ditangani dalam novel ini membabitkan isu pengubahsuaian genetik, yang mana subjek kajian dalam novel berkenaan sedang menghadapi masalah psikologi. Dari titik tersebut, kupasan dari perspektif ahli psikologi dan jurutera muncul mengenai justifikasi bagi meneruskan kajian pengubahsuaian genetik tersebut. Kebijaksanaan pengarang mengadunkan dunia sains kemanusiaan dan dunia sains gunaan dalam satu naratif sains fiksyen melayakkan novel ini mendapat tempat pertama dalam Sayembara Fiksyen Sains dan Teknologi UTM-Kumpulan Utusan pada musim yang lalu.

Kebanyakan penulis cenderung untuk meletakkan kesan-kesan daripada aplikasi sains dan teknologi dalam pergerakan cerita, tanpa menghubungkan kesan-kesan ini dengan persoalan utama yang disentuh dalam novel atau menghuraikan kesan tersebut dengan lebih lanjut. Oleh itu, persoalan etika sains yang hendak dicapai terhenti sekadar menyatakan isu-isu berkait sains dan teknologi tanpa ada sudut pandang daripada watak-watak dalam cerita tersebut. Persoalan etika yang disampaikan menerusi watak tertentu, ahli sains mahupun orang luar bidang sains, mampu menjadikan sesebuah cerita SaiFai itu menarik dan berupaya dikaji dengan lebih lanjut, seperti mana novel-novel Michael Crichton.

Dalam kajian ini, Prof. Dr. Hub Zwart menunjukkan bagaimana kewujudan krisis saintifik dalam novel-novel Crichton mengetengahkan sentimen teknofilia dan teknofobia, serta peranan gender dalam komuniti saintifik. Persoalan-persoalan ini dikupas dengan baik dan dijalinkan dengan ruangan kerja watak ahli sains yang dipaparkan, daripada ruang makmal yang tertutup dan terkawal kepada dunia luar yang punya pelbagai kemungkinan dan bahaya.

Dengan mengetengahkan persoalan etika secara wajar dalam novel SaiFai, persepsi dan kebimbangan masyarakat terhadap sains dapat ditonjolkan secara kreatif, di samping mengetengahkan nilai-nilai etika yang mencerminkan masyarakat Malaysia. Hal ini membolehkan karya SaiFai tempatan berdialog dengan karya-karya SaiFai sedunia.

~

Muhammad Fakhruddin bin Hj Safian Shuri merupakan seorang pelajar sarjana Jabatan Pengajian Sains dan Teknologi, Fakulti Sains, Universiti Malaya dan penulis blog ohbuku.com.